Hát chèo là gì? Đặc điểm, phân loại, nguồn gốc hình thành Chèo

Nói đến nghệ thuật dân gian thì không thể không nhắc đến hát Chèo. Thông qua đặc tính, nguồn gốc của mình mà loại hình nghệ thuật này đã đi sâu, thấm nhuần vào tư tưởng của mỗi người dân Việt Nam. Để hiểu rõ hơn về hát Chèo, hôm nay, chúng ta hãy cùng Lạc Việt Audio theo dõi ngay bài viết dưới đây nhé

Hát chèo là gì?

Chèo là một trong những loại hình nghệ thuật sân khấu cổ truyền Việt Nam, phát triển mạnh ở phía bắc, đặc biệt là đồng bằng sông Hồng và lan tỏa đến khu vực Bắc Trung Bộ và Trung Du Miền Núi Bắc Bộ.

Nhờ vào ngôn từ ví von cùng cách diễn tả trực tiếp, đa dạng mà Chèo được coi là loại hình sân khấu của hội hè đặc sắc. Không chỉ phổ biến từ thời xa xưa, mà ngày nay chèo vẫn có được chỗ đứng vững chắc trong lòng của khác giả nơi kinh thành Thăng Long nói riêng và đất nước ta nói chung. Hiện nay, trong hệ thống âm thanh sân khấu thì hát chèo cùng với hát chầu văn là những môn nghệ thuật được sử dụng nhiều nhất.

Nếu như trung Quốc nổi bật bởi kinh kịch ở Bắc Kinh, thì ở việt nam, đại biểu của sân khấu truyền thống phải kể đến Chèo.

Đây là mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian cùng với sự sinh ra tăng trưởng lâu dài hơn từ thế kỷ 10 cho đến nay. Nên đa đi sâu vào đời sống xã hội của dân cư Việt nam, phản ánh vừa đủ những góc nhìn của dân tộc bản địa : sáng sủa, yêu nước, nhân ái, giản dị và đơn giản, kiên cường, quật cường, … Cũng chính vì những nội dung đó mà Chèo có không thiếu những thể loại văn học như : anh hùng sử thi, lãng mạn, thơ ca, … hơn hẳn những mô hình truyền thống cuội nguồn khác lúc bấy giờ .Xét về phương diện thời hạn, thì chèo được chia làm hai loại :

Chèo truyền thống

Chèo truyền thống: là chèo cổ được kế thừa và phát triển trên nguyên tắc bảo tồn những nguyên tắc cơ bản trong phương pháp nghệ thuật của chèo cổ. Các vở diễn chèo truyền thống trước hết là các vở diễn theo các tích chèo cổ, được tiếp nhận qua quá trình truyền nghề của các nghệ nhân, được chỉnh lý, nâng cao qua diễn xuất của các nghệ sĩ đương đại. Chèo cũng có thể coi là một loại nhạc Acoustic được, vì cơ bản nó sử dụng toàn những nhạc cũ không dùng điện.

Chèo hiện đại

Chèo hiện đại: “là các vở chèo do các tác giả, đạo diễn, nghệ sĩ thời kỳ hiện đại đồng sáng tạo, đã ra đời và tồn tại trong thời kỳ hiện đại phục vụ cho người xem đương thời. Như vậy, các vở chèo hiện đại bao gồm tất cả các tác phẩm có đề tài khai thác từ cổ tích, dân gian, dã sử, lịch sử và đề tài hiện đại”. Đa số các bài chèo hiện đại này đều có trong các dòng đầu karaoke cao cấp được Lạc Việt audio đang bán, bạn mua muốn để hát chèo thì liên hệ ngay cho chúng tôi nhé!

Nguồn gốc hình thành Chèo

Chèo được hình thành từ dưới nhà Đinh từ thế kỷ 10 do bà Phạm Thị Trân – một vũ ca tài năng trong kinh thành Huế sáng tạo ra. Sau đó, Chèo phát triển rộng rãi đến các vùng châu thổ Bắc Bộ, từ phía bắc trở ra. Qua thời gian, người Việt đã phát triển các tích truyện ngắn của chèo dựa trên các trò nhại này thành các vở diễn trọn vẹn dài hơn. Sự phát triển của chèo có một mốc quan trọng là thời điểm một con hát quân đội Mông Cổ đã bị bắt ở Việt Nam vào thế kỷ 14, tên gọi Lý Nguyên Cát. Binh sĩ này vốn là một diễn viên nên đã đưa nghệ thuật Kinh kịch của Trung Quốc vào Việt Nam. Trước kia chèo chỉ có phần nói và ngâm các bài dân ca, nhưng do ảnh hưởng của nghệ thuật do người lính bị bắt mang tới, chèo có thêm phần hát. Tone nhạc của những bài hát Chèo thường rất cao, nên không phải nghệ sĩ nào cũng có thể hát được.

Chèo gắn liền với hoạt động và sinh hoạt đời sống, hội hè của người Việt. Đồng bằng châu thổ sông Hồng luôn là cái nôi của nền văn minh lúa nước của người Việt. Mỗi khi vụ mùa được thu hoạch, họ lại tổ chức triển khai những liên hoan để đi dạo và cảm tạ thần thánh đã phù hộ cho vụ mùa no ấm. Nhạc cụ hầu hết của chèo là trống chèo. Chiếc trống là một phần của văn hoá cổ Nước Ta, người nông dân thường đánh trống để cầu mưa và trình diễn chèo .

Đặc điểm của nghệ thuật hát Chèo

Theo những nhà nghiên cứu thì hát Chèo mang rất nhiều những đặc trưng khác nhau. Tuy nhiên, điển hình nổi bật phải kể đến :

• Thể loại kịch hát dân gian dân tộc bản địa mang tính nguyên hợp
• Chèo là sân khấu của hiện thực đời sống tam nông : nông nghiệp, nông dân và nông thôn .
• Sân khấu chèo hướng tới trình thức hóa
• quy mô hóa ( hình tượng của nhân vật ) .
• Nghệ thuật sân khấu đồng cảm : đó là sự tích hợp tinh xảo, thuần thục, điêu luyện và hòa giải giữa gián cách và hòa cảm, giữa khách quan và chủ quan, giữa thực và hư trong quy trình biểu lộ đời sống nhân vật trên sân khấu .
• Chèo là hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu luôn tích hợp hài hòa giữa ( yếu tố ) bi và hài .
• Khán giả đồng phát minh sáng tạo với nghệ sĩ trên sân khấu, nhờ vào mối quan hệ giao lưu khơi gợi, kích động phát minh sáng tạo của nghệ sĩ trong quy trình phát minh sáng tạo và trình diễn .

Chính vì mang những đặc trưng khác biệt hơn hẳn so với hát Ca Trù hay hát Xoan mà dòng nhạc này có thể tạo ấn tượng đậm nét với người nghe, mang đến cảm xúc riêng, chất riêng.

Tìm hiểu thêm về 1 số ít nội dung khác :

Các yếu tố cấu thành nên một tác phẩm Chèo hoàn hảo

Kịch bản văn học

Người xưa có câu : “ Có tích mới dịch nên trò ”. Điều ai cũng thấy là game show nào cũng có phương tiện đi lại chơi riêng, có luật lệ, có phép tắc chơi riêng của 27 nó. Nghề “ chơi ” ở từng chủng loại sân khấu cũng tựa như như vậy. Kịch nói yên cầu một tư duy riêng gọi là tư duy kịch nói. Chèo yên cầu một tư duy riêng gọi là tư duy chèo. Tư duy kịch nói độc lạ tư duy chèo, nếu dùng tư duy kịch nói làm chèo thì trái với nghịch lý không còn ra chất chèo. Bởi, kịch nói là thẩm mỹ và nghệ thuật dùng ngôn từ và động tác thường nhật rút từ đời sống để diễn đạt, không phải những điệu múa hay dáng bộ ước lệ .Tùy từng loại sân khấu mà những thành phần tham gia nhiều hay ít, có thành phần hầu hết, có thành phần thứ yếu. Nhất là sân khấu kịch hát được hợp thành bởi nhiều thành phần nghệ thuật và thẩm mỹ. Trong toàn bộ những thể loại sân khấu cải lương, kịch nói, kịch hát dân tộc bản địa, sân khấu Rô Băm, Rù Kê … thì văn học có vai trò quan trọng, dù văn học truyền miệng hay văn học thành văn. Văn học tạo ra hình tượng, nhân vật, tích trò, chuyện và tuyến kịch, tăng trưởng kịch. Từ hành vi, diễn biến, lời nói đều được văn học hóa, sân khấu hóa. Loại sân khấu nào cũng có vai trò, tác động ảnh hưởng của văn học .

Diễn xuất

Trong tiến trình lịch sử vẻ vang của chèo, diễn xuất của diễn viên đã không ngừng tăng trưởng từ đơn thuần, sơ lược đến sự diễn xuất sinh động những vai diễn, trò diễn, trò nhời và tiến tới sự phát minh sáng tạo nhiều mẫu mã, phong phú. Từ minh họa đến biểu lộ, từ hoàn hảo – đồng điệu tiến tới đỉnh điểm. Từ những mô hình nhân vật mang nét tính cách có ý nghĩa hình tượng cho một phạm trù đạo đức như Thị Phương, Trinh Nguyên, Thị Kính, nghệ thuật và thẩm mỹ chèo còn tạo dựng nên những hình tượng nhân vật có góc cạnh đa chiều mang trong mình không phải một phạm trù đạo đức mà là một yếu tố xã hội, một triết lý nhân sinh như Súy Vân, Mụ Sùng … Đồng thời tiếp đón có tinh lọc những ảnh hưởng tác động của những hình thức sân khấu khác làm giàu có thêm năng lực miêu tả con người và đời sống của chèo .Trong diễn xuất chèo, những nguyên tắc ước lệ, tự sự, cách điệu là những phương pháp sử dụng phương tiện đi lại ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ ( động tác, điệu hát, khuôn múa, lời thoại … ) để thực thi. Bên cạnh đó, sử dụng và tích hợp những thủ pháp tự sự, ước lệ, cách điệu hóa dưới sự điều phối của bút pháp tả thần đã khắc họa nhân vật chèo bằng thẩm mỹ và nghệ thuật diễn xuất. Từ đó tạo nên cái thần của từng động tác đến cái thần của nhân vật, của lớp diễn, mảng trò theo nhu yếu tái hiện trên sân khấu của những nhân vật chèo được quy mô hóa .Có thể bạn chăm sóc :

Mỹ thuật

Cùng với những thành tố khác như hát, múa, diễn, mỹ thuật đã sớm trở thành một yếu tố quan trọng trong quy trình hình thành và biến hóa của thẩm mỹ và nghệ thuật chèo. Mỹ thuật chèo hầu hết được triển khai dựa trên đặc trưng cách điệu, 31 ước lệ. Ở chèo cổ không có phông màn, cảnh trí nên yếu tố mỹ thuật chèo truyền thống cuội nguồn gồm có nhiều bộ phận : khu vực trình diễn, nơi diễn trò ( sân khấu ), phục trang, hóa trang, đạo cụ … Mỗi bộ phận có công dụng riêng, nhưng thống nhất ở giải pháp biểu lộ. Cũng như tổng thể những mô hình sân khấu khác, chèo là bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu, trong đó mỹ thuật là một trong những thành phần quan trọng góp thêm phần tạo ra sự sân khấu chèo. Mỹ thuật sân khấu chèo vừa tạo mảnh đất khởi đầu cho quy trình dàn dựng, vừa tham gia suốt quy trình màn biểu diễn, góp phần không nhỏ vào hiệu suất cao thẩm mỹ và nghệ thuật .Như vậy, những thành phần văn học, âm nhạc, múa, mỹ thuật khi gia nhập vào ngôn từ thẩm mỹ và nghệ thuật chèo sẽ không còn ( thực ra không hề ) giữ nguyên những đặc trưng cố hữu, mà trải qua diễn xuất phát minh sáng tạo của nghệ nhân, nghệ sĩ, phối kết hòa hợp với nhau tạo thành một tác phẩm sân khấu. Tác phẩm sân khấu là hiệu quả sự tích hợp phát minh sáng tạo đồng điệu của nhiều bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong đó, mỹ thuật phải bảo vệ những đặc tính cơ bản của nghệ thuật và thẩm mỹ chèo truyền thống lịch sử, đó là tính dân tộc bản địa, hình tượng, thẩm mỹ và nghệ thuật, đồng nhất – thống nhất trong sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ. Mỹ thuật sân khấu là một thành phần quan trọng không hề 32 thiếu được. Mỹ thuật trong sân khấu chèo góp thêm phần không nhỏ làm ra vẻ đẹp về nội dung cũng như hình thức của tác phẩm .Tìm hiểu thêm :

Đạo diễn

Xưa kia ở Nước Ta nghề đạo diễn chưa hình thành rõ nét, chỉ thấy manh nha của nghề đạo diễn toát ra từ việc làm của những ông thầy tuồng, thầy chèo với tư cách là người sắp trò, truyền nghề trực tiếp. Ngay khi sân khấu kịch nói được gia nhập vào Nước Ta, vào ngày 22/10/1920 vở Chén thuốc độc của Vũ Đình Long ( 1896 – 1960 ) trình diễn tại nhà hát Lớn TP. Hà Nội được coi là cột mốc mở đường của kịch nói Nước Ta cả về văn học và sân khấu. Từ đó đến nay, đội ngũ những người đạo diễn sân khấu ngày càng phần đông góp thêm phần tạo nên diện mạo mới cho nền sân khấu Nước Ta như Thế Lữ, Trần Huyền Trân và sau này là những lớp đạo diễn như : Đình Quang, Nguyễn Đình Nghi, Dương Ngọc Đức, Nguyễn Ngọc Phương … hay những đạo diễn đương đại có ảnh hưởng tác động lớn đến sân khấu Nước Ta như : Doãn Hoàng Giang, Lê Hùng, Xuân Huyền, Xuân Đàm, Phạm Thị Thành v.v … Nói đến sự trưởng thành của nghề đạo diễn là khẳng định chắc chắn tầm quan trọng trong vai trò và chiêu thức phát minh sáng tạo của người đạo diễn trong nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu quốc tế nói chung và Nước Ta nói riêng .Người đạo diễn không yêu quý, không đồng cảm sẽ không hề phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ tốt. Khi chọn ngữ cảnh phải chăm sóc đến năng lực của đơn vị chức năng, người triển khai. Luôn thấy nghĩa vụ và trách nhiệm của người đạo diễn trong sự nghiệp giáo dục tư tưởng, tình cảm cho quần chúng, ship hàng trách nhiệm chính trị lúc bấy giờĐạo diễn chèo không chỉ thông thuộc hát chèo, diễn chèo, mà còn thông thuộc múa chèo để hoàn toàn có thể phối hợp với biên đạo múa sắp xếp những đoạn múa, lớp múa cho tương thích vở diễn. Đạo diễn hoàn toàn có thể nhu yếu biên đạo thêm hay lược bớt múa theo ý đồ của mình, đôi lúc còn hướng dẫn diễn viên triển khai động tác múa cho đúng với thực trạng và tâm trạng của nhân vật .

Múa

Thông qua múa trong hát Chèo biểu lộ được những nội dung phong phú và đa dạng, phong phú như :

• Thể hiện nội dung kịch bản văn học trải qua lời hát và nhạc đệm .

• Thể hiện tâm trạng và khắc họa tính cách nhân vật. 

  Xem thêm: Nhịp và phách trong bản nhạc – Piano Đức Trí Music

• Thể hiện khoảng trống và thời hạn hành vi trong chừng mực hoàn toàn có thể của ngôn từ động tác .
• Tín hiệu thông tin mô hình ca kịch .

Như vậy, múa được tích hợp với hát và diễn xuất để tạo nên một ngôn từ sân khấu giàu tính kịch và có giá trị tạo hình

Phân loại Chèo

Trên thực tiễn lúc bấy giờ có rất nhiều những loại hát Chèo khác nhau. Tùy thuộc vào đặc thù mà chia ra thành 4 loại Chèo như sau :

Chèo sân đình

Chèo sân đình đúng như cái tên của nó, thường được màn biểu diễn ở sân đình, sân chùa, hay sân của những nhà quyền quý và cao sang từ thời thời xưa. Sân khấu của mô hình diễn xướng này tương đối đơn thuần, mộc mạc, với chiếc chiếu trải ngoài sân, đằng sau treo chiếc màn nhỏ cùng dàn nhạc công và diễn viên ngồi hai bên mép chiếu để tạo dàn đếVì là theo lối dân giã nên Chèo sân đình được diễn theo lối ước lên, biểu lộ động tác cách điệu cùng ngôn từ của diễn viên

Chèo cải lương

Chèo cải Lương được triển khai từ những năm 1920 đến trước cách mạng tháng tám 1945 do Nguyễn Đình Khởi mở mànNhằm khắc phục những điểm yếu của lối Chèo cổ, chèo Cải Lương có phần nâng cấp cải tiến hơn với những màn, lớp, bỏ, mú cùng những động tác cách điệu trong diễn xuất .

Chèo Chái Hê

Chèo Chái Hê thường được trình diễn vào đám tang, đám giỗ của người có tuổi thọ, hoặc rằm tháng 7. Loại hình nghệ thuật và thẩm mỹ này có nguồn gốc từ việc kết nghĩa giữa hai làng vân tương ( ở TP Bắc Ninh ) và Tam Sơn ( ở Đông Anh, TP.HN )Chèo Chái Hê thường có 4 phần, đơn cử như sau :

• Giáo roi
• Nhị thập tứ hiếu
• Múa hát chèo thuyền cạn
• Múa hát kể thập ân

Chèo hiện đại

Trong quy trình hiện đại hóa, hội nhập hóa quốc gia, Chèo Nước Ta một mặt bảo lưu, màn biểu diễn ở quốc tế, một mặt biến hóa để tương thích hơn với nhu yếu người nghe .Hướng hiện đại hóa mở màn từ sau năm 1954, cùng với trận chiến lịch sử dân tộc của Nước Ta. Sau cuộc chiến tranh quy trình này vẫn liên tục với 1 số ít vở chèo cải biên phản ánh những chủ đề tân tiến. Sau năm 1954, nhiều đoàn thẩm mỹ và nghệ thuật chèo Nước Ta đã đi trình diễn ở những nước xã hội chủ nghĩa và được công chúng hoan nghênh. Sau Chiến tranh Nước Ta, thẩm mỹ và nghệ thuật chèo Nước Ta đã xuất hiện trong nhiều kỳ liên hoan văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ dân gian ở nhiều nước và thu được sự ngưỡng mộ của công chúng nhiều vương quốc. Về âm nhạc, 1 số ít điệu hát chèo đã được những nghệ sĩ mạnh dạn cải biên, phối khí theo phong thái và nhạc cụ tân tiến nhưng vẫn giữ giai điệu gốc vốn có .Các thông tin tương quan :

Một số nghệ nhân Chèo nổi tiếng

Nói đến Chèo không hề không nhắc đến những nghệ nhân nổi tiếng – người tạo nên những tác phẩm ấn tượng, thỏa mãn nhu cầu người nghe. Những cái tên gắn liền với hát Chèo gồm có :

• NSUT Thu Hiền ( Nhà hát Chèo TP.HN )
• NSUT Đình Cương ( Nhà hát Chèo Tỉnh Thái Bình )
• NSUT Thanh Loan ( Nhà hát Chèo Nước Ta )
• NSND Thúy Ngần, Giám đốc Nhà hát thể nghiệm
• NSND Hồng Ngát, Phó Giám đốc Nhà hát Đài lời nói Nước Ta
• NSND Thanh Ngoan, Giám đốc Nhà hát Chèo Nước Ta .
• NSƯT Nguyễn Quang Thập, Giám đốc Nhà hát Chèo Tỉnh Ninh Bình
• NSND Mai Thủy, Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Tỉnh Ninh Bình
• NSUT Mạnh Thắng, Nhà hát Chèo Thành Phố Hải Dương
• NSND Tự Long, Phó giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội
• NSND Huyền Phin, Nhà hát Chèo Tỉnh Thái Bình

Tìm hiểu thêm :

Các tác phẩm Chèo ấn tượng

Các tác phẩm Chèo tiêu biểu vượt trội làm ra tiếng tăm của dòng nghệ thuật và thẩm mỹ này phải kể đến như : Hoàng Trìu kén vợ, Kim Nham, Lưu Bình Dương Lễ, Nghêu sò ốc hến, Quan Âm Thị Kính, Từ Thức gặp tiên, Trần Tử Lệ, Trương Viên, Tôn Mạnh Tôn Trọng, Bài ca giữ nước, Chu Mãi Thần, Đồng tiền Vạn Lịch, Thị Mầu lên chùa và Xã trưởng – Mẹ Đốp ( vở Quan Âm Thị Kính ), Súy Vân giả dại ( vở Kim Nham ), Tuần Ty Đào Huế ( Chu Mãi Thần ), …

Mong rằng, với những chia sẻ của Lạc Việt Audio trên đây sẽ giúp bạn có thêm những kiến thức bổ ích về nghệ thuật hát Chèo. Từ đó, nâng cao hiểu biết cũng như hiểu hơn giá trị của loại hình nghệ thuật độc đáo này

Là người kinh doanh trong lĩnh vực âm thanh hơn 15 năm qua ,tôi hiện là giám đốc tại Lạc Việt Audio -nhà phân phối thiết bị âm thanh số 1 Việt Nam.Chúng tôi chuyên cung cấp và setup các sản phẩm thiết bị và hệ thống âm thanh chuyên nghiệp có chất lượng tốt nhất cùng mức giá cạnh tranh hàng đầu tại thị trường trong nước

Source: https://swing.com.vn
Category: Wiki