5 hiểu lầm về Christopher Columbus

Nguồn: Kris Lane, “Five myths about Christopher Columbus”, The Washington Post, 08/10/2015.

Biên dịch: Đậu Thế Hoàng | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp

Một cơ hội bổ túc kiến thức hằng năm cho trẻ em nay trở nên dễ bị bỏ qua bởi Ngày Columbus đã được thay thế bằng “kỳ nghỉ mùa thu” và nhiều người lao động cũng không còn được nghỉ vào ngày này nữa. Khi người ta nhắc tới Christopher Columbus trên truyền thông hay trong các tiết học, ông thường được tán dương hoặc bị phê phán, tùy thuộc vào quan điểm của người nói. Cả hai trường hợp trên cho thấy, ông vẫn còn chưa được hiểu rõ. Hãy cùng xem xét lại một số nhầm lẫn lớn nhất về nhà thám hiểm mà tên ông được đặt cho kỳ nghỉ lễ liên bang vào ngày thứ 2 này.

1. Columbus chứng minh học thuyết “Trái Đất phẳng” là sai.

Trong cảnh quay tiên phong của bộ phim “ Năm 1492 : Cuộc Chinh Phục Thiên Đường ” ra đời năm 1992 do Ridley Scott làm đạo diễn, diễn viên Gérard Depardieu trong vai Columbus đang cùng cậu con trai nhìn về Đại Tây Dương .
Ông nói với con rằng, quốc tế có hình dạng giống như quả cam ông đang bóc trên tay : tròn chứ không phải phẳng. Trong cách hiểu truyền thống cuội nguồn này, Columbus là một nhà khoa học tân tiến, một người trước-Galileo bị những người theo chủ trương ngu dân vây hãm với quyết tâm cản trở những kế hoạch của ông. Chúng ta có được câu truyện này là nhờ Washington Irving, người đã “ Mỹ hóa ” Columbus trong cuốn tiểu sử của ông được cháy khách nhất vào năm 1828. Từng nổi danh với những tác phẩm “ Rip Van Winkle ” và “ The Legend of Sleepy Hollow ”, Irving là một người mê hồn nền văn hóa truyền thống Tây Ban Nha, ông đã nghiên cứu và điều tra về cuộc sống và những chuyến đi của Columbus khi đang sinh sống ở Tây Ban Nha vào những năm 1820. Dù là một học giả “ có vẻ như ” thận trọng, tuy nhiên Irving đã tạo ra ý niệm “ kiểu Mỹ ” rằng Columbus là người có kinh nghiệm tay nghề đi biển trong thực tiễn và sẵn lòng thử thách những viện sỹ “ bàn giấy ”, những người không hề nhìn thấy gì quá đường chân trời .
Trên thực tiễn, ý niệm Trái Đất có hình dạng gần giống hình cầu là điều không còn mới trong thời đại của Columbus. Câu hỏi đặt ra là về kích cỡ, hình dáng và diện tích quy hoạnh bề mặt Trái Đất được những đại dương bao trùm lớn tới chừng nào. Cuối cùng, Columbus thiên về quan điểm quốc tế có size nhỏ hơn mang hình dạng quả lê thay vì tròn trịa giống quả cam .
Nhà toán học người Florence là Paolo Toscanelli được cho là đã truyền cảm hứng cho Columbus triển khai chuyến hải hành, nhưng cả Toscanelli lẫn Columbus đều không hề thuyết phục được vương triều Bồ Đào Nha về tính khả thi của nó. Các nhà nghiên cứu thiên hà người Tây Ban Nha có vẻ như cũng không bị thuyết phục khi Columbus gặp họ vào năm 1486, nhưng những bậc quân vương theo đạo Thiên chúa như Isabella và Ferdinand lại trở nên cực kỳ quan tâm tới việc này. Họ đã trả cho Columbus chút bổng lộc và ý kiến đề nghị ông chờ. Bồ Đào Nha lúc bấy giờ muốn tìm một lộ trình hàng hải tới châu Á bằng cách đi vòng qua châu Phi. Liệu rằng Tây Ban Nha có bị bỏ nằm ngoài “ game show ” không ? Các ông hoàng bà chúa này đã cho Columbus lên diện kiến vào đầu năm 1492. Đến tháng 4, một thỏa thuận hợp tác được ký tại hoàng cung Alhambra. Columbus giờ đây trở thành “ vị đô đốc của biển cả. ”

2. Columbus là người Italia.

Quỹ Quốc gia của Người Mỹ gốc Italia đã ví buổi diễu hành Ngày Columbus tại Thành Phố New York là “ cuộc thị uy lớn nhất và hoành tráng nhất biểu lộ niềm tự hào của người Mỹ gốc Italia, ” và những người Mỹ gốc Italia đã đứng vị trí số 1 những nỗ lực chống lại những đổi khác so với trọng tâm của ngày lễ hội trên cả nước .
Nhưng khi Columbus sống, chưa hề có khái niệm người Italia ; nước Italia không sống sót mãi tới năm 1861. Bằng chứng tốt nhất cho thấy nhà thám hiểm được sinh ra tại một ngôi làng gần Genoa, nay thuộc Italia. Trước khi lìa đời, ông tự hào công bố Genoa là quê nhà của ông. Trong cuộc sống của Columbus, Genoa là một nền cộng hòa độc lập với ngôn từ, tiền tệ và những thuộc địa hải ngoại riêng của mình. Những mối quan hệ về thương mại với vùng Castile và Aragon thuộc Tây Ban Nha thời nay từng rất thân thiện. Các thuộc địa Giao hàng hoạt động giải trí giao thương mua bán của người Genoa tại Seville, Barcelona và Lisbon đều rất to lớn. Một số người Genoa kết hôn với người địa phương được cho nhập quốc tịch thành người Bồ Đào Nha, Catalan hay Castile .
Những mối quan hệ thân tình ấy đã làm ngày càng tăng những công bố về “ nguồn gốc ” của Columbus. Các học giả trang nghiêm lẫn những nhà triết lý nghiệp dư từng đưa ra quan điểm rằng ông có quốc tịch Catalan, Majorca, Ibiza, Bồ Đào Nha, Hy Lạp, Do Thái Sephardi, Sardinia, Ba Lan và thậm chí còn là Scotland. Đa phần những sử gia đều tin rằng Columbus là người Genoa, nhưng họ chần chừ khi gọi ông là “ người Italia ”, một phần vì nguyên do nêu trên, một phần bởi Columbus sớm rời quê nhà và chu du đây đó rất nhiều .

3. Columbus là một doanh nhân thành đạt và là nhà lãnh đạo kiểu mẫu.

Là một tấm gương nổi bật từ xưa của người Mỹ, Columbus từng được coi như một người kinh doanh kiểu mẫu. Những bài blog và bài viết về Ngày Columbus gồm “ 3 Bài học về kinh doanh thương mại học hỏi từ Christopher Columbus ” và “ 5 Bài học về tính hiệu suất cao trong vai trò chỉ huy từ Christopher Columbus. ” Những bài văn đầy cảm hứng này đều tập trung chuyên sâu vào những điểm cần nhớ như : “ Hãy tìm một thời cơ khi bạn có lợi thế. ” Có bài đặt câu hỏi : “ Công ty của bạn có một Columbus nào không ? ”
Theo những bài viết này, Columbus là một người dám đương đầu với rủi ro đáng tiếc và đầy tự tin, người am hiểu về những loại sản phẩm & hàng hóa cơ bản “ nóng ”. Vào đầu những năm 1480, ông tới vùng duyên hải Tây Phi tìm vàng, sau đó đến mua đường ở quần đảo Madeira, nơi ông kết hôn với nữ quý tộc người Bồ Đào Nha tên là Filipa de Perestrello. Columbus cũng biết ngành đánh bắt cá cá tuyết ở Bắc Đại Tây Dương, nhưng ông không mặn mà lắm với món này. Ông muốn nếm những loại mùi vị của châu Á mà Marco Polo từng diễn đạt một cách say đắm .
Nếu như Columbus tới được châu Á, có lẽ rằng ông đã chứng tỏ được mình là một thương gia tâm huyết. Nhưng trên thực tiễn, nơi ông cập bến lại là bờ biển Ca-ri-bê, tại một khu vực đông dân cư, nơi khó xâm nhập so với một thương nhân Cựu Thế giới. Ở đây có một chút ít vàng nhưng vàng không được dùng làm tiền tệ. Có thể có tù nhân, nhưng những người chủ không bán họ ở những khu chợ trời. Chẳng bao lâu sau khi cập bến, Columbus cho rằng mình hoàn toàn có thể kết bạn và kinh doanh để đổi lấy vàng và nô lệ như những thông lệ của người Bồ Đào Nha tại Tây Phi. Nhưng trừ một vài ngoại lệ, ở châu Mỹ không có nền kinh tế thị trường nào tương tự như như những nền kinh tế tài chính của Cựu Thế giới .
Do thiếu hiểu biết về điều này, Columbus nhanh gọn phạm những sai lầm đáng tiếc về quản trị, trong đó có nhiều sai lầm đáng tiếc chết người. Ông thiết lập một thuộc địa ở bờ biển phía bắc của Haiti và đặt tên là La Navidad. Khi ông trở lại trong sau chuyến hải trình thứ hai, mọi người tại “ thị xã Giáng sinh ” này đều đã chết. Columbus lại thiết kế xây dựng một khu định cư khác, và lấy tên La Isabela để tỏ lòng tôn kính nữ hoàng của ông, nơi cũng nhận kết cục tương tự như .

Các nhà khảo cổ học phát hiện ra rằng, La Isabela được xây dựng như một thương điếm hòa trộn đặc điểm của Genoa và Bồ Đào Nha vốn thường thấy ở Địa Trung Hải và châu Phi nằm trên bờ Đại Tây Dương. Nó được kỳ vọng sẽ tồn tại nhờ hoạt động giao thương thay vì tự cung tự cấp, điều khiến người dân trong vùng phải tham gia vào những cuộc cướp bóc mang tính tự sát tại những ngôi làng của người bản địa lân cận. Việc ông hiểu sai về nền kinh tế địa phương cũng như không thể thích nghi với điều kiện của khu vực này đã dẫn tới cái chết của không chỉ những người Tây Ban Nha mà còn vô số người bản địa nơi đây.

4. Columbus phạm tội diệt chủng.

Vào Ngày Columbus năm 1989, Russell Means – nguyên là nhà hoạt động Thổ dân châu Mỹ – đã đứng vị trí số 1 một cuộc biểu tình của Phong trào Anh-điêng Châu Mỹ, đổ những xô máu giả lên bức tượng Columbus đặt tại khu thương mại Denver trong khi những người Mỹ gốc Italia đang diễu hành trên phố. ( Ngày Columbus được tổ chức triển khai lần đầu tại Denver năm 1907 ). Trong gần một thập niên, thành phố đã hủy bỏ những cuộc diễu hành. Không chỉ riêng những nhà hoạt động giải trí của Phong trào Anh-điêng cáo buộc Columbus về tội thảm sát, mà trong những năm gần đây, một vài thành phố và tiểu bang khởi đầu tổ chức triển khai “ Ngày Dân tộc Bản địa ” hay “ Ngày Thổ dân châu Mỹ ” thay vì Ngày Colombus
Thế nhưng, nếu tất cả chúng ta nhìn nhận Columbus qua những điều tất cả chúng ta biết từ ghi chép của sử sách, thì lời cáo buộc ấy liệu có hài hòa và hợp lý ? Việc bắt người dân địa phương bị bắt cóc từ bờ biển Ca-ri-bê làm nô lệ và kinh doanh họ chính là doanh thu mà Columbus chắc như đinh đã nhìn ra. Khi Columbus thiết lập xong liên minh với những người mà ông gọi là “ Những người da đỏ tốt ”, ông đã ủng hộ việc triển khai cuộc chiến tranh và bắt những nhóm người bản xứ làm nô lệ vì ông coi họ là những kẻ ăn thịt người. Đến năm 1500, ông cùng những người đồng đội của mình bán gần 1.500 nô lệ địa phương tới thị trường châu Âu. Ngay cả những người dân địa phương “ thân thiện ” cũng hàng loạt bị ép đi đào vàng, khiến cho số người bỏ mạng tăng lên nhanh gọn vì thiếu ăn, thao tác quá sức và bệnh tật .
Rõ ràng, Columbus không phải là bạn của dân địa phương, nhưng theo một tài liệu được phát hiện tại Simancas, Tây Ban Nha 10 năm về trước thì ông là một tên bạo chúa “ công minh ”. Các nhân chứng khai rằng, chính quyền sở tại Hispaniola ngắn ngủi của ông dựng lên được ghi dấu bởi sự tàn tệ diễn ra liên tục, không riêng gì với người Taino địa phương mà còn với cả người Tây Ban Nha với nguyên do coi thường hay nhạo báng ông. Một phụ nữ từng nhắc Columbus rằng ông là con trai của một người thợ dệt, và sau đó bà đã bị cắt lưỡi. Những người khác cũng bị hành quyết vì những tội danh không nghiêm trọng .
Chủ nghĩa thực dân chưa khi nào tốt đẹp, và khi đối xử với người địa phương, Colombus đã tuân theo những lề thói kinh doanh và nô dịch lâu nay của người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. Chúng ta hoàn toàn có thể cáo buộc ông tội danh diệt chủng do không cẩn thận ( nếu quả thực có tội danh đó ), nhưng chứng tỏ liệu ông có cố ý phạm tội đó hay không mới thật là khó. Columbus muốn người dân sinh sống và sinh sôi để thu thuế và quản lý. Ông không hề có ý giảm bớt số dân ở những vùng chủ quyền lãnh thổ mới chiếm được .
Vậy có phải Columbus là người bảo vệ tích cực cho Thổ dân châu Mỹ hay không ? Không. Vậy ông có muốn vô hiệu họ không ? Không. Có phải hành vi thảm sát xuất phát trực tiếp từ những sắc lệnh của ông và những mục tiêu thương mại của mái ấm gia đình ông không ? Câu vấn đáp là có .

5. Columbus tin mình là người đã tìm ra châu Mỹ.

Trải qua nhiều thập niên, học viên Mỹ được dạy rằng “ vào năm 1492, Columbus triển khai chuyến hải trình trên đại dương xanh thẳm ” để “ tò mò ra ” Tân Thế giới. Tuy nhiên, vào ngày kỷ niệm lần thứ 500 vào năm 1992, những nghiên cứu và điều tra mới đã mở màn được đưa vào những tiết học lịch sử dân tộc ở cấp tiểu học và trung học. Ngày nay, không mấy ai nói rằng Columbus là người châu Âu tiên phong đặt chân lên châu Mỹ. Có rất nhiều dẫn chứng về việc người Na-uy thời trung cổ đã đặt chân đến và thiết lập nên những thuộc địa ở châu Mỹ .
Vậy thì, điều mà bản thân Columbus nghĩ mình đang làm là gì ? Ông chưa khi nào tin mình đã đặt chân tới nơi nào đó mà người châu Âu lại không biết, và do đó châu Mỹ được đặt theo tên của một nhà hàng hải khác người Florence là Amerigo Vespucci, người đã công nhận “ tính mới ” của Nam Mỹ. Columbus nghĩ ông đã mày mò ra một số ít khu vực của châu Á mà Marco Polo hay những chính quyền sở tại phương Tây khác chưa đề cập tới. Ông còn tin mình đã phát hiện một tuyến hàng hải mới tới Đông Ấn mà không phải đi qua những tuyến đường đi bộ và đường thủy do người Hồi giáo trấn áp .
Mới đây, Nicolás Wey ­ – Gómez chỉ ra rằng, đi tới những vùng nhiệt đới gió mùa ở phía Nam có lẽ rằng là sự thay đổi chính của Columbus, bởi Quần đảo Hương liệu là nơi ông muốn đến trước. Từ đó, ông hoàn toàn có thể qua Trung Quốc trên một cơ sở thương mại bảo đảm an toàn – dựa vào thương điếm bền vững và kiên cố mà ông đã nỗ lực thiết kế xây dựng trên hòn hòn đảo Hispaniola. Ngày nay, quan điểm địa lý bảo thủ của ông nghe có vẻ như lạ lùng, nhưng rõ ràng không chỉ mình ông không tin là ông đã đặt chân tới những lục địa mà những nhà cầm quyền thời ấy không hề hay biết. Thực tế về một quốc tế trọn vẹn mới nơi có hàng triệu người dân mà người châu Âu chưa từng biết sinh sống là điều quá sức tưởng tượng so với ngay cả phần lớn những người dân châu Âu có hiểu biết .
Nếu Columbus có phát hiện thứ gì đó, thì đó chính là khoanh vùng phạm vi thực sự của đới gió mậu dịch ở vùng Bắc Đại Tây Dương. Các thuyền viên Bồ Đào Nha cũng đã quan sát thấy mạng lưới hệ thống gió và dòng hải lưu này, nhưng Columbus còn làm được nhiều hơn thế, chứng tỏ được qua bốn chuyến hải trình của ông rằng việc triển khai những chuyến đi xuyên Đại Tây Dương với công nghệ tiên tiến tàu buồm lúc bấy giờ là điều khả dĩ hơn những gì người ta từng tưởng tượng .
Muốn biết về chuyến mày mò thực sự, tất cả chúng ta phải quay ngược thời hạn khoảng chừng 13.000 đến 14.000 năm trước Columbus. Một cuộc điều tra và nghiên cứu gần đây đã xác nhận, những người tiên phong đặt chân tới châu Mỹ là dân di cư từ Đông Bắc Á tới Bắc Mỹ trải qua một eo đất trong thời điểm tạm thời hay là chuyển dời qua từng hòn đảo ở Eo biển Bering và dọc duyên hải Alaska cũng như đường bờ biển của British Columbia. Trong vài làn sóng di cư như vậy, những thổ dân châu Mỹ thời xưa này đã chuyển dời về phía nam và phía đông, nhanh gọn định cư tại hai lục địa to lớn này cùng vô số những hòn hòn đảo khác .

Đối với nhiều Thổ dân châu Mỹ, cuộc viếng thăm định mệnh của Columbus đã châm ngòi cho một cuộc kháng chiến kéo dài 523 năm. Dù chúng ta gọi đó là Ngày Columbus hay Ngày của Dân tộc Bản địa, thì ngày 12 tháng 10 vẫn còn là một ngày đáng phải suy ngẫm.

Xem thêm: Các bài khác trong series “5 hiểu lầm”

Source: https://swing.com.vn
Category: Wiki